در حالی که هفتم صفر در تقویم ها به عنوان سالروز میلاد امام کاظم(ع) ثبت شده و سال هاست این روز به این عنوان بزرگ داشته می شود، حجت الاسلام و المسلمین استاد یوسفی غروی از محققان برجسته تاریخ اسلام حوزه علمیه قم این امر را نادرست می داند و می گوید که: طبق نقل معتبرتر، هفتم صفر سالروز شهادت امام حسن مجتبی(ع) است که از زمان صفویه سالروز شهادت ایشان به 28 صفر انتقال یافت.

استاد یوسفی غروی با بیان این که تمام شیعیان در دنیا به غیرایران هفتم صفر را به عنوان روز شهادت امام حسن مجتبی(ع) عزاداری می کنند، می گوید: در کشور ما این روز به عنوان سالروز میلاد امام هفتم(ع) تبریک گفته می شود در حالی که در کل عالم اسلام، شیعیان در این روز عزادار هستند.

من در سفرهای تبلیغی که به کشورهای مختلف اروپایی، آسیایی و حاشیه خلیج فارس داشته ام، دریافتم که شیعیان این مناطق از این مسئله ناراحت هستند و اعتراض می کردند که چرا وقتی همه ما در عزا هستیم ایران این روز را جشن می گیرد و تبریک می گوید.

در تاریخ روایتی مبنی بر شهادت امام حسن مجتبی(ع) در هفتم صفر وجود دارد که از زمان صفویه تصمیم گرفته شد این روایت به 28 صفر منتقل شود تا در این روز دو مناسبت رحلت رسول ا...(ص) و شهادت امام حسن مجتبی(ع) و در 29 صفر هم شهادت امام رضا(ع) واقع شود.

شعر مشهوری هم وجود دارد که به نوعی قدیمی ترین مرثیه در این زمینه محسوب می شود. این شعر در شام غریبان 28صفر در محافل عزاداری خوانده می شود:دختر بدرالدجی امشب سه جا دارد عزا / گاه می گوید پدر، گاهی پسر، گاهی رضا

این مسئله در عصر صفویه ترویج شد که برخلاف واقعیت های تاریخی است. به همین دلیل تمام شیعیان به غیر از شیعیان ایران در روز هفتم صفر به عزاداری می پردازند. به عبارت دیگر از اوایل قرن چهارم هجری از عصر شیخ مفید تا اوایل قرن 10 هجری تمام شیعیان دنیا، هفتم صفر را به عنوان سالروز شهادت امام حسن مجتبی(ع) عزاداری می کردند اما در عصر صفویه در ایران مناسبت هفتم صفر را به 28صفر تغییر دادند. در منابع کهن تنها به سال تولد امام کاظم(ع) در سال 128ه. ق اشاره شده است بعدها در منابع دست دوم قید ماه صفر اضافه شد و در منابع بسیار متاخر نزدیک به قرن دهم به بعد از جمله در کتاب بحرالانساب قید هفتم صفر ذکر شده است و بنابر تتبعی که شده تنها کتابی که میلاد امام را به هفتم صفر نسبت می دهد همین کتاب است و تمام کتاب های بعد به این کتاب استناد نموده اند حتی در اصول کافی فقط سال تولد امام ذکر شده است.

وی درباره زمان تولد امام موسی کاظم(ع) می گوید: درکتاب محاسن محمدبن خالد برقی متوفی 279 (ه.ق) اواخر قرن سوم هجری که قبل از پایان غیبت صغری و قبل از اصول کافی کلینی نوشته شده است.

در جلد دوم این کتاب در صفحه 30، در حدیث 1130 آمده است که ابی بصیر نقل می کند که من سال 128 ه. ق همراه با امام صادق(ع) به حج مشرف شدم. وقتی از حج برگشتیم و به شهرک ابواء (بین مکه و مدینه) رسیدیم، مادر امام کاظم(ع) درد زایمانشان گرفت و آن حضرت، آن جا به دنیا آمدند. بنابراین وقتی در راه بازگشت از موسم حج حضرت به دنیا آمده باشند بسیار بعید است که ایشان در ماه صفر به دنیا آمده باشند؛ پس تاریخ هفتم صفر به عنوان سالروز میلاد امام کاظم(ع) اصلا صحت ندارد. این مسئله که هفتم صفر را به عنوان سالروز میلاد امام کاظم(ع) در نظر بگیرند اصلا رواج نداشت و علمای شیعه بنا را به این گذاشته بودند که دو ماه محرم و صفر عزا باشد و همان طور که حسینیه ها و مساجد همه سیاهپوش می شوند و این سیاهپوشی تا آخر ماه صفر ادامه یابد.

در مقابل ماه شعبان تمام یادبودهایش جشن و سرور و تولد باشد و یادبود عزا در شعبان گرفته نشود این ماه برای سرور و شادی و ماه محرم و صفر هم برای یادبودهای عزا باشد.

بنابر این میلاد امام کاظم(ع) یا 17 ماه ذی الحجه یا 27 ذی الحجه سال 128 ه. ق بوده است. چون ذی الحجه آخرین ماه سال قمری است و میلاد امام(ع) هم در روزهای آخر این ماه واقع شده است به همین دلیل گاهی در تاریخ اشتباه شده و به جای سال 128 ه.ق سال 129 ه. ق نوشته شده است.

این مدرس حوزه علمیه قم با اشاره به این که ذکر روز هفتم صفر به عنوان میلاد امام کاظم(ع) پس از درگذشت مرحوم بروجردی و در زمان پهلوی در تقویم ها ثبت شد، می گوید: من تاکنون در هیچ تقویمی قبل از رحلت مرحوم آیت ا...بروجردی، ندیدم که میلاد امام باقر(ع) و امام کاظم(ع) در اوایل ماه صفر ذکر شود و این ماجرا پس از درگذشت مرحوم بروجردی(ره) که علما علیه شاه قیام کردند، انجام شد. شاه تصمیم گرفت علیه حوزه اقدامی کند و چون حوزه هفتم ماه صفر را شهادت امام حسن مجتبی(ع) می دانست، در مقابل ، شاه در تقویم ها این روز را به عنوان میلاد امام کاظم(ع) مطرح کرد که ثبت شد. هنوز هم پس از گذشت سال ها از این موضوع، دفاتر مراجع و علما هفتم صفر را به عنوان شهادت امام حسن مجتبی(ع) می دانند و عزاداری می کنند. اما صداوسیما و رسانه ها این روز را به عنوان روز میلاد مطرح می کنند. حتی در قم در صحن حرم حضرت معصومه(س) دعوایی پیش آمد سخنران کاروان کربلایی ها که برای عزاداری به حرم آمده بود، در سخنانش گفته بود از مظلومیت های امام دوم (ع) این است که در مهد تشیع در ایران در روز شهادت ایشان جشن می گیرند و تبریک می گویند.

البته از امسال در قم شهرداری موافقت کرده است که پلاکاردهایی برای شهادت امام حسن مجتبی (ع) زده شود، با دفتر رهبری هم در این زمینه هماهنگی هایی شده است و ممکن است از سال های آینده در صدا و سیما و دیگر رسانه ها هم در هفتم صفر بر شهادت امام حسن (ع) تاکید شود.البته قبل از آقای بروجردی و آن چه درباره شان گفته شد، در یادداشت های ناصرالدین شاه هم آمده است که آن زمان تولدها را به تاریخ قمری می نوشتند و تولد او هم هفتم صفر بوده است. او هم چون اروپا رفته و جشن تولد آن ها را دیده بود، به دنبال آن بود که برای خود جشن ولادت بگیرد که به او گفته می شود این روز، سالروز شهادت امام حسن مجتبی (ع) است.

آن وقت ناصرالدین شاه گفت در تاریخ بگردید شاید روز دیگری را بتوان برای این شهادت پیدا کرد؛ به خصوص این که اخبار میلاد و شهادت ائمه (ع) هم در تاریخ متفاوت ذکر شده است. به همین دلیل آن ها گشتند و هفتم صفر را به عنوان روز میلاد امام کاظم (ع) پیدا کردند و به بهانه میلاد امام کاظم (ع) او هم جشن را برگزار کرد.

وی با بیان این که در مورد مدت زندانی شدن امام موسی کاظم (ع) دو نقل وجود دارد اظهار می دارد: طبق یکی از این نقل ها مدت زندان امام 4سال و طبق نقل دیگر 14سال است. نقل اصلی و معتبر همان 4سال است و نقل 14سال متأخر است و چندان معتبر نیست. ایشان اولین امامی هستند که این مدت طولانی زندانی می شوند. در عصر هارون که اوج قدرت بنی عباس است به منظور کنترل امام هفتم (ع) ایشان را زندانی می کنند که البته کنترل را هم کافی نمی دانند و سرانجام امام (ع) را به شهادت می رسانند.

یوسفی غروی با اشاره به این که حداقل 30فرزند برای امام کاظم (ع) در تاریخ ذکر شده است، می افزاید: البته تا 40فرزند هم برای ایشان ذکر شده ولی نقل معتبر همان حداقل 30فرزند است که نیمی از آنها دختر و نیمی پسر بودند. اگر هم همسر اصلی امام (ع) نجمه خاتون مادر امام رضا(ع) بوده است و دیگر همسران حضرت غالبا ام ولد و خادم امام بودند و به همسری حضرت نیز درآمدند.

یوسفی غروی درباره فعالیت های علمی امام هفتم (ع)

می گوید: ایجاد سازمان و ساختار فکری و علمی صحیح و مستقیم و تربیت شاگردان برجسته و صالح از تلاش های امام موسی کاظم علیه السلام در عصر خویش بود. امام با استفاده از این فرصت، 319 شاگرد تربیت کردند که این ها به امام کاظم و مکتب اهل بیت علیهم السلام گرایش داشتند و همگی از نخبگان راویان حدیث بودند و از بین آنان، شش نفر بدون استثنا مورد تایید امام بودند و هرکدام از آن ها در رشته  ای مانند کلام، لغت، فقه، حدیث و ... مهارت داشتند.

وی به فعالیت های سیاسی امام کاظم (ع) هم اشاره می کند و می افزاید امام تثبیت گرایش به خط اهل بیت (ع) را در همه ارکان جامعه و حکومت مبنای کار خود قرار دادند، لذا به برخی پیروان خود مانند علی بن یقطین اجازه ورود به دستگاه حکومت را دادند به این وسیله در پی تحقق اهدافی مانند: احاطه کامل نسبت به سیاست های دربار، رفع نیاز شیعیان تحت تعقیب حکومت و ... بودند؛ لذا حضرت به علی بن یقطین اجازه نمی دادند که از مسند خود کناره گیری کند و می فرمودند: «ای علی! تو یک چیز را برای من ضمانت کن و من سه چیز را بر تو ضمانت می کنم. تو قول بده که هر دوستی از دوستان ما را دیدی او را احترام نمایی، در عوض من هم ضمانت می کنم که شدت شمشیر، رنج زندان و ذلت فقر هرگز به تو نرسد.

وی در گفت وگو با مرکز خبر حوزه درباره مدت حضور امام کاظم (ع) در جوار پدر بزرگوارشان امام صادق(ع) و حوادثی که در این مدت رخ داد نیزمی گوید: آن حضرت از سال 128 تا 148 هجری قمری به مدت بیست سال، درخدمت پدر بزرگوارشان بودند و آن عصر نسبت به دوره های پیشین از چند وجه متمایز است که یکی از وجوه تمایز، فعالیت های روشنگرانه امام صادق علیه السلام است که در این عصر اتفاق افتاد و حضرت توانستند با استمداد از خداوند، تمام مبارزه طلبی های فرقه های مختلف را پاسخ دهند و در این دوران، زمینه را برای حضور امام موسی کاظم علیه السلام آماده می کردند؛ اما چهار رویداد از مهم ترین رخدادها در این دوره می باشد:

نخست این که مقدمات تشکیل دولت عباسیان در این دوره اتفاق افتاد و امام علیه السلام با نگاهی بی طرفانه نسبت به این قضایا برخورد می کردند، و از همراهی و حمایت ایشان دریغ داشتند.

دوم این که در این دوره، امام، ساختاری ویژه جهت مقابله فرهنگی با معاندان که کیان تشیع را زیر سوال می بردند،ایجاد کردند.

سوم این که امام کاظم (ع)، رنج های پدر را می دیدند و همدم و همراه پدر بودند.

و آخر این که امام صادق (ع) امامت فرزندشان حضرت موسی بن جعفر (ع) را برای پس از خود، به پیروان شان معرفی کردند. منبع: روزنامه خراسان